Stratejik Sürdürülebilirlik Raporlaması İçin Entegre Bir Yaklaşım: Küresel ve Türkiye Perspektifinde Balanced Scorecard Tabanlı XBRL Entegrasyon Modeli Önerisi

Stratejik Sürdürülebilirlik Raporlaması İçin Entegre Bir Yaklaşım: Küresel ve Türkiye Perspektifinde Balanced Scorecard Tabanlı XBRL Entegrasyon Modeli Önerisi

Özet
Sürdürülebilirlik entegre raporlama, işletmelerin finansal ve finansal olmayan (çevresel, sosyal ve yönetişim – ESG) performanslarını bütünleşik bir yaklaşımla paydaşlarına sunma gerekliliğinden doğmuştur. Bu çalışma, sürdürülebilirlik entegre raporlama süreçlerinin etkinliğini artırmak amacıyla Balanced Scorecard (BSC) çerçevesini Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (XBRL) ile entegre eden yenilikçi bir model önermektedir. BSC’nin stratejik performans ölçüm yetenekleri ile XBRL’nin veri standardizasyonu ve dijital raporlama imkanları birleştirilerek, işletmelerin sürdürülebilirlik hedeflerini şeffaf, karşılaştırılabilir ve analiz edilebilir şekilde raporlaması hedeflenmektedir.  Entegre raporlama, finansal performansın yanı sıra çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) verilerini birleştirerek paydaşlara bütüncül bir bakış sunar (IIRC, 2021). Balanced Scorecard (BSC), finansal ve finansal olmayan metrikleri stratejik hedeflerle uyumlu hale getirirken, XBRL veri standartlaştırması ve dijital raporlama süreçlerini kolaylaştırır (XBRL International, 2023). Bu çalışma, BSC tabanlı XBRL entegrasyonunun sürdürülebilir entegre raporlamadaki faydalarını analiz etmeyi amaçlamaktadır.Modelin Türkiye ve küresel bağlamdaki uygulanabilirliği, kavramsal pilot uygulamalarla değerlendirilmiş; küresel uygulamalar ile Türkiye’deki mevcut durum karşılaştırılmıştır. Bulgular, BSC-XBRL entegrasyonunun sürdürülebilirlik performansını izlemede ve paydaş iletişiminde önemli avantajlar sağladığını göstermektedir. Türkiye’de modelin uygulanması için düzenleyici destek, eğitim programları ve teknolojik altyapı önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik Raporlaması, Entegre Raporlama, Balanced Scorecard, XBRL, ESG

Abstract
Integrated sustainability reporting addresses the need for businesses to holistically present their financial and non-financial (environmental, social, and governance – ESG) performance to stakeholders. This study proposes an innovative model integrating the Balanced Scorecard (BSC) framework with eXtensible Business Reporting Language (XBRL) to enhance the effectiveness of sustainability integrated reporting. By combining BSC’s strategic performance measurement with XBRL’s data standardization and digital reporting capabilities, the model aims to enable transparent, comparable, and analyzable reporting of sustainability goals. The model’s applicability in Türkiye and globally is assessed through conceptual pilot applications, comparing global practices with Türkiye’s current state. Findings indicate that BSC-XBRL integration offers significant advantages in monitoring sustainability performance and stakeholder communication. Recommendations for Türkiye include regulatory support, training programs, and technological infrastructure development.
Keywords: Sustainability Reporting, Integrated Reporting, Balanced Scorecard, XBRL, ESG

Giriş

Sürdürülebilir ve  entegre raporlama ,şletmelerin finansal ve finansal olmayan (çevresel, sosyal ve yönetişim – ESG) performanslarını bütünleşik bir yaklaşımla paydaşlarına sunma gerekliliği, sürdürülebilirlik entegre raporlamanın temelini oluşturur. Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi (IIRC, 2013), entegre raporlamayı, finansal ve finansal olmayan bilgilerin anlamlı bir bütünlük içinde sunulması olarak tanımlar (s. 7). Ancak, veri standardizasyonu, karşılaştırılabilirlik ve analiz kolaylığı gibi zorluklar, bu süreçte önemli engeller oluşturur. Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (XBRL), finansal ve ESG verilerini makine tarafından okunabilir, evrensel bir formata dönüştürerek bu sorunlara çözüm sunar (Debreceny & Gray, 2001, s. 3). Balanced Scorecard (BSC) ise stratejik hedefleri finansal, müşteri, iç süreçler ve öğrenme-büyüme perspektiflerinden ölçen bir yönetim aracıdır (Kaplan & Norton, 1992, s. 71).

Bu çalışma, BSC’nin stratejik yönetim çerçevesini XBRL’nin dijital raporlama yetenekleriyle entegre ederek sürdürülebilirlik entegre raporlamada yenilikçi bir model önerir. Araştırma, şu sorulara yanıt arar:

         i-BSC ve XBRL entegrasyonu, sürdürülebilirlik entegre raporlamayı nasıl daha etkili hale getirebilir?

        ii-Önerilen model, sürdürülebilirlik performansını ölçme, yönetme ve raporlamada ne gibi iyileştirmeler sağlar?

       iii-Model, Türkiye ve küresel bağlamda ne kadar uygulanabilir?

    iv-Türkiye’deki sürdürülebilirlik raporlama uygulamaları, küresel uygulamalarla karşılaştırıldığında hangi eksiklikleri gösterir?

2. Literatür Taraması

XBRL, 1998’den itibaren finansal raporlamada veri standardizasyonu ve şeffaflığı artırmak için geliştirilmiştir (Debreceny & Gray, 2001, s. 3). Son yıllarda, ESG verilerinin standardizasyonunda XBRL’nin potansiyeli dikkat çekmektedir (Diwan & Sreeraman, 2023, s. 5). BSC, Kaplan ve Norton (1992) tarafından tanıtılmış olup, finansal ve finansal olmayan hedeflerin dengeli ölçümünü sağlar (s. 71). Hristov ve diğerleri (2021), BSC’nin sürdürülebilirlik hedeflerini ölçmek için uyarlanabileceğini belirtmiştir (s. 1881).

Türkiye’de XBRL, finansal raporlamada kullanılmakta, ancak sürdürülebilirlik raporlamasında sınırlıdır (Poroy Arsoy et al., 2018, s. 15). Borsa İstanbul (BIST) Sürdürülebilirlik Endeksi üzerine çalışmalar, Türkiye’deki uygulamaları analiz etse de (Dağıstanlı & Dağıstanlı, 2023, s. 10), BSC ve XBRL’nin entegrasyonu üzerine kapsamlı araştırma eksiktir. Küresel literatürde XBRL’nin sürdürülebilirlik raporlamasındaki rolü tartışılmakta, ancak BSC ile entegrasyonu yeterince incelenmemiştir (XBRL International, 2024, s. 2). Bu çalışma, bu boşluğu doldurmayı amaçlar.

2. Kavramsal/Kuramsal Çerçeve (Gerekçeler ve  Bağlantılı Konular)

2.1. Balanced Scorecard (BSC)

 Entegre raporlama, organizasyonların finansal ve finansal olmayan performanslarını birleştirerek, uzun vadeli değer yaratımını paydaşlara şeffaf bir şekilde sunmayı amaçlayan bir yaklaşımdır. Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi (IIRC) tarafından geliştirilen çerçeve, organizasyonların stratejik hedeflerini sürdürülebilirlik boyutlarıyla uyumlu hale getirmesini teşvik eder (IIRC, 2013, s. 7)[^1].
Kaplan ve Norton tarafından geliştirilen BSC, organizasyonların stratejik hedeflerini dört temel perspektifte (finansal, müşteri, iç süreçler, öğrenme ve büyüme) ölçen ve yöneten bir performans yönetim aracıdır. BSC, organizasyonların vizyon ve stratejilerini somut performans göstergelerine dönüştürerek stratejik yönetime katkı sağlar (Kaplan & Norton, 1992, s. 71)[^2].
Hem entegre raporlama hem de BSC, organizasyonların stratejik hedeflerini izlemeyi ve performanslarını değerlendirmeyi amaçlar. BSC, sürdürülebilirlik hedeflerini stratejik yönetim süreçlerine entegre ederek, entegre raporlamanın ihtiyaç duyduğu veri ve performans göstergelerini sağlayabilir. Örneğin, bir organizasyonun karbon nötrlüğü hedefi, BSC’nin iç süreçler perspektifinde bir performans göstergesi olarak tanımlanabilir ve entegre raporda bu hedefin ilerlemesi paydaşlara sunulabilir.
BSC’nin dört perspektifi, sürdürülebilirlik hedeflerini destekleyecek şekilde uyarlanabilir:

i- **Finansal Perspektif**: Sürdürülebilirlik girişimlerinin mali etkileri, örneğin enerji verimliliğiyle sağlanan maliyet tasarrufları.

ii-Müşteri Perspektifi**: Müşterilerin çevre dostu ürün ve hizmetlere yönelik talepleri.
iii-İç Süreçler Perspektifi**: Çevresel etkileri azaltan süreç iyileştirmeleri, örneğin atık yönetimi veya karbon emisyonlarının azaltılması.
iv-Öğrenme ve Büyüme Perspektifi**: Çalışanların sürdürülebilirlik farkındalığını artıran eğitim programları ve yeşil teknolojilere yapılan yatırımlar.
BSC’deki performans göstergeleri, entegre raporlamanın veri gereksinimlerini karşılayacak şekilde yapılandırılabilir. Örneğin, çevresel etki göstergeleri BSC’nin iç süreçler perspektifinden alınabilir ve entegre raporda kullanılabilir. Ayrıca, BSC iç yönetim süreçlerinde stratejiyi yönlendirirken, entegre raporlama bu stratejinin dış paydaşlara (yatırımcılar, müşteriler, toplum) etkin bir şekilde iletişimini sağlar.
i-Strateji Haritası**: BSC’nin strateji haritası, sürdürülebilirlik hedeflerini organizasyonun genel stratejisine entegre etmek için kullanılabilir.
ii-Performans Göstergelerinin Hizalanması**: Sürdürülebilirlik performans göstergeleri (örneğin, karbon emisyonu, çalışan çeşitliliği), BSC’ye entegre edilerek hem iç yönetim hem de dış raporlama için tutarlı bir çerçeve oluşturulabilir.
iii-Paydaş Katılımı**: Entegre raporlama, paydaş beklentilerinin anlaşılmasını gerektirir; BSC, bu beklentileri stratejik hedeflere dönüştürmek için bir araç olarak işlev görebilir.

  • – **Bütüncül Yaklaşım**: BSC, sürdürülebilirlik hedeflerini stratejik yönetim süreçlerine entegre ederek entegre raporlamanın kapsamlı bir şekilde hazırlanmasını destekler.
  • – **Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik**: Performansın ölçülebilir ve raporlanabilir olması, paydaş güvenini artırır.
  • – **Uzun Vadeli Değer Yaratımı**: Finansal ve sürdürülebilirlik hedeflerinin uyumu, organizasyonun uzun vadeli başarısını güçlendirir.

               zorluklar:

  • – **Veri Tutarlılığı**: Performans göstergelerinin güvenilir ve tutarlı olması, hem BSC hem de entegre raporlama için kritik bir gerekliliktir.
  • – **Kültürel Uyum**: Sürdürülebilirlik hedeflerinin BSC’ye entegrasyonu, organizasyon kültürünün bu hedefleri benimsemesini gerektirir.
  • – **Kaynak İhtiyacı**: Her iki sürecin uygulanması, zaman, uzmanlık ve teknolojik altyapı yatırımı gerektirir.


 BSC, sürdürülebilirlik hedeflerini stratejik yönetim süreçlerine entegre ederek entegre raporlamanın veri ve iletişim gereksinmelerini destekler. Bu bütünleşik yaklaşım, organizasyonların finansal ve finansal olmayan performanslarını kapsamlı bir şekilde yönetmesine ve paydaşlara şeffaf bir şekilde sunmasına olanak tanır. 

2.2. XBRL

XBRL, finansal ve finansal olmayan verilerin standart bir formatta etiketlenmesini sağlayan bir teknolojidir. ESG verilerinin küresel standartlarla (örneğin, GRI, TSRS) uyumlu raporlanmasında kritik bir rol oynar 
Sürdürülebilirlik entegre raporlama, finansal ve finansal olmayan (çevresel, sosyal ve yönetişim – ESG) verilerin birleşik bir şekilde sunulmasını amaçlayan bir raporlama yaklaşımıdır (KPMG, 2023, s. 12). XBRL (eXtensible Business Reporting Language) ise iş bilgilerinin standartlaştırılmış, dijital ve makine tarafından okunabilir bir formatta raporlanmasını sağlayan bir teknolojidir (Hoffman, 2022, s. 45). 
Sürdürülebilirlik entegre raporlama, bir organizasyonun uzun vadeli değer yaratma stratejisini finansal ve ESG performansıyla birlikte sunar (International Integrated Reporting Council [IIRC], 2021, s. 8). Bu yaklaşım, paydaşlara şeffaf bilgi sunmayı ve organizasyonun risk ve fırsatlarını bütüncül bir şekilde değerlendirmeyi hedefler. Global Reporting Initiative (GRI) gibi standartlar, bu raporlamanın temel çerçevesini oluşturur (GRI, 2024, s. 15).
XBRL, finansal ve finansal olmayan verilerin etiketlenmesini sağlayan XML tabanlı bir standarttır. Bu teknoloji, verilerin analizini, karşılaştırılmasını ve paylaşımını kolaylaştırır (Hoffman, 2022, s. 47). Özellikle finansal raporlamada yaygın olan XBRL, sürdürülebilirlik verilerinin dijitalleştirilmesi ve standartlaştırılmasında da kullanılmaktadır (European Securities and Markets Authority [ESMA], 2023, s. 22).
XBRL, ESG verilerinin standart bir formatta etiketlenmesini sağlayarak organizasyonlar arası karşılaştırılabilirliği artırır. Örneğin, karbon ayak izi veya su kullanımı gibi metrikler XBRL etiketleriyle standartlaştırılabilir (GRI, 2024, s. 18). Bu, entegre raporlamanın şeffaflık hedefiyle uyumludur.
XBRL, sürdürülebilirlik verilerinin dijital ortamda işlenmesini kolaylaştırır. Bu, yatırımcılar ve analistler gibi paydaşların verilere hızlı erişimini ve otomatik analiz yapabilmesini sağlar (Hoffman, 2022, s. 50). Entegre raporlama, finansal ve ESG verilerini birleştirirken, XBRL bu verilerin entegre sunumunu destekler.
Avrupa Birliği’nin Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (CSRD), şirketlerin ESG verilerini XBRL tabanlı Avrupa Tek Elektronik Formatı’nda (ESEF) raporlamasını zorunlu kılmaktadır (ESMA, 2023, s. 25). Bu, XBRL’nin entegre raporlamayla düzenleyici uyumlulukta kilit bir rol oynadığını gösterir.
XBRL’nin etiketleme sistemi, verilerin doğruluğunu ve tutarlılığını artırır (KPMG, 2023, s. 15). Sürdürülebilirlik verilerinin güvenilirliği, entegre raporlamanın temel bir unsuru olduğundan, XBRL bu alanda önemli bir katkı sağlar.

XBRL, büyük veri analitiği ve yapay zeka gibi teknolojilerle uyumludur. Bu, entegre raporlamanın karmaşık verilerinin analizini kolaylaştırır (Hoffman, 2022, s. 52).

Avrupa’da CSRD kapsamında XBRL, sürdürülebilirlik verilerinin ESEF formatında raporlanmasında kullanılmaktadır (ESMA, 2023, s. 27). Ayrıca, GRI, ESG verilerinin XBRL formatına uyarlanması için çalışmalar yürütmektedir (GRI, 2024, s. 20). Yatırımcılar, XBRL tabanlı entegre raporlamayla ESG ve finansal verileri bir arada değerlendirerek daha bilinçli kararlar alabilmektedir (KPMG, 2023, s. 18).

Sürdürülebilirlik verilerinin standartlaştırılması, ESG metriklerinin çeşitliliği nedeniyle karmaşıktır (IIRC, 2021, s. 10). XBRL’nin uygulanması, teknik altyapı ve uzmanlık gerektirir, bu da maliyet yaratabilir (Hoffman, 2022, s. 55). Bununla birlikte, XBRL, küresel standartlarla uyumluluğu hızlandırarak şeffaflığı ve paydaş güvenini artırabilir (KPMG, 2023, s. 20).

Sürdürülebilirlik entegre raporlama ve XBRL, şeffaf, karşılaştırılabilir ve dijitalleştirilmiş veri sunumu hedefinde birleşmektedir. XBRL, finansal ve ESG verilerinin standart bir formatta raporlanmasını sağlayarak entegre raporlamanın etkinliğini artırır. Düzenleyici baskılar ve teknolojik gelişmelerle, bu iki kavramın entegrasyonu gelecekte daha da önem kazanacaktır.

2.3.  Finansal Raporlama ve Stratejik Yönetim Perspektifinden Balanced Scorecard ile XBRL Arasındaki İlişki

Günümüz işletmeleri, hem iç yönetim süreçlerini optimize etmek hem de dış paydaşlara şeffaf ve standart raporlar sunmak zorundadır. Bu bağlamda, Balanced Scorecard (BSC) stratejik yönetim ve performans ölçümü için güçlü bir çerçeve sunarken, eXtensible Business Reporting Language (XBRL) finansal raporlamada standartlaşma ve erişilebilirlik sağlar (Kaplan & Norton, 1992, s. 71; Debreceny et al., 2010, s. 12). 
BSC, işletmelerin stratejik hedeflerini performans göstergeleri (KPI’lar) aracılığıyla ölçmesine olanak tanır (Kaplan & Norton, 1996, s. 30). Örneğin, finansal perspektifte belirlenen “%10 kar artışı” hedefi, iç yönetim süreçlerinde izlenir. XBRL ise bu finansal verilerin standart bir formatta dış paydaşlara sunulmasını sağlar (Hannon, 2005, s. 10). Böylece, BSC’nin ürettiği finansal veriler, XBRL ile etiketlenerek düzenleyici kurumlara veya yatırımcılara raporlanabilir.
BSC, finansal ve finansal olmayan verileri strateji haritaları ve KPI’lar aracılığıyla yapılandırır (Kaplan & Norton, 1992, s. 75). Bu veriler genellikle iç yönetim amaçlıdır ve özelleştirilmiş raporlarla sunulur. XBRL ise finansal verileri etiketleyerek (örneğin, “net kar”, “gelirler”) yapılandırılmış bir formatta sunar (Debreceny et al., 2010, s. 18). Örneğin, BSC’nin finansal perspektifinden elde edilen karlılık verileri, XBRL formatında düzenlenerek dış raporlama süreçlerine entegre edilebilir. Ayrıca, XBRL’nin sürdürülebilirlik raporlaması gibi alanlarda kullanımı, BSC’nin müşteri veya öğrenme-gelişim perspektiflerinden gelen finansal olmayan verilerin standardize edilmesine olanak tanır (Hannon, 2005, s. 12).

BSC, iç paydaşlar için stratejik hedeflerin iletişimini kolaylaştırırken, XBRL dış paydaşlar için finansal bilgilerin şeffaf ve erişilebilir olmasını sağlar (Kaplan & Norton, 1996, s. 32; Debreceny et al., 2010, s. 20). Örneğin, BSC’de belirlenen müşteri memnuniyeti hedefleri, XBRL ile standartlaştırılmış çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) raporlarında paylaşılabilir. Bu entegrasyon, işletmelerin hem iç hem de dış paydaşlarla etkili iletişim kurmasını destekler.

BSC, genellikle kurumsal kaynak planlama (ERP) sistemleri veya özel yazılımlarla desteklenir (Kaplan & Norton, 1992, s. 78). XBRL ise finansal verilerin dijital ortamda işlenmesini sağlayan bir teknoloji standardıdır (Hannon, 2005, s. 15). BSC’nin ürettiği veriler, XBRL tabanlı sistemlerle entegre edilerek otomatik raporlama süreçlerine dahil edilebilir. Örneğin, bir şirketin BSC’deki performans göstergeleri, XBRL formatında düzenleyici kurumlara sunulmak üzere otomatik olarak dönüştürülebilir.

Bir işletme, BSC kullanarak finansal (%10 kar artışı), müşteri (%90 memnuniyet oranı), iç süreçler (üretim süresinde %20 azalma) ve öğrenme-gelişim (çalışan eğitim saatlerinde %50 artış) hedefleri belirler. Bu hedeflerden finansal veriler (örneğin, gelir-gider tablosu), XBRL ile etiketlenerek düzenleyici kurumlara sunulabilir (Debreceny et al., 2010, s. 22). Ayrıca, müşteri memnuniyeti veya sürdürülebilirlik hedefleri, XBRL’nin ESG raporlama özellikleriyle paydaşlara iletilebilir (Hannon, 2005, s. 18).

Balanced Scorecard ve XBRL, işletmelerin stratejik yönetim ve finansal raporlama süreçlerini destekleyen tamamlayıcı araçlardır. BSC, iç yönetim süreçlerini optimize ederek stratejik hedeflerin izlenmesini sağlarken, XBRL bu süreçlerden elde edilen verilerin standart ve şeffaf bir şekilde dış paydaşlarla paylaşılmasını kolaylaştırır (Kaplan & Norton, 1996, s. 35; Debreceny et al., 2010, s. 25). Birlikte kullanıldıklarında, işletmelerin hem iç performans yönetimini hem de dış raporlama gerekliliklerini etkin bir şekilde karşılamalarına olanak tanır. 

2.3. Sürdürülebilir Entegre Raporlama

Entegre raporlama, işletmelerin finansal ve ESG performansını birleştirerek uzun vadeli değer yaratımını raporlar. Türkiye’de TSRS, bu alanda standartlaşmayı desteklerken, AB’de CSRD zorunlu raporlama gereklilikleri getirmiştir (KGK, 2024; EC, 2022).

2.4 BSC Tabanlı XBRL Entegrasyonunun Faydaları

Bir enerji şirketi, karbon nötrlüğü hedefini BSC’nin iç süreçler perspektifine entegre eder ve enerji verimliliği projelerini izler. Bu veriler XBRL formatında etiketlenerek entegre raporda sunulur.özetle;

  • Yatırımcılar, şirketin sürdürülebilirlik performansını kolayca analiz eder.
  • Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK), TSRS’ye uyumlu raporları doğrular.
  • Şirket, operasyonel verimliliği artırarak maliyetleri düşürür ve rekabet avantajı kazanır.

2.4.1. Stratejik Hedeflerle Uyum ve Performans Yönetimi

BSC, sürdürülebilirlik hedeflerini stratejik çerçeveye entegre eder. Örneğin, karbon emisyon azaltımı iç süreçler perspektifinde bir hedef olarak izlenebilir. XBRL, bu metriklerin standartlaştırılmış formatta raporlanmasını sağlar. Bu entegrasyon, şirketlerin stratejik hedeflerini hızlı ve doğru bir şekilde izlemesine olanak tanır.

2.4.2. Veri Entegrasyonu ve Şeffaflık

BSC, finansal olmayan verileri finansal metriklerle birleştirirken, XBRL farklı sistemlerden gelen verilerin entegrasyonunu kolaylaştırır. Bu, özellikle ESG raporlamasında şeffaflığı artırır. Örneğin, bir şirketin enerji verimliliği performansı XBRL ile paydaşlar için karşılaştırılabilir hale gelir.

2.4.3.Maliyet ve Zaman Verimliliği

BSC, performans göstergelerini sadeleştirerek operasyonel süreçleri optimize eder. XBRL ise manuel veri girişini azaltarak raporlama süreçlerini otomatikleştirir. Entegrasyon, entegre raporlama süreçlerini daha az maliyetle ve hızlı bir şekilde tamamlar.

2.4.4.Paydaş Gereksinmelerine Uygun Raporlama

BSC, paydaş odaklı bir yaklaşımla sürdürülebilirlik çabalarını şekillendirir. XBRL, verilerin küresel standartlarla uyumlu sunulmasını sağlar. Bu, TSRS ve CSRD gibi düzenlemelere uyumu kolaylaştırır.

2.4.5. Uzun Vadeli Sürdürülebilirlik ve Rekabet Avantajı

BSC ve XBRL entegrasyonu, şirketlerin sürdürülebilirlik performansını optimize ederek rekabet avantajı sağlar. Örneğin, yenilenebilir enerji kullanımı BSC ile izlenip XBRL ile raporlandığında, şirket ESG odaklı yatırımcıların ilgisini çeker.

2.4.6. Düzenleyici Uyum ve Risk Azaltımı

BSC, risk yönetimi hedeflerini stratejik çerçeveye dahil ederken, XBRL düzenleyici standartlara uyumu destekler. Bu entegrasyon, yasal riskleri azaltır ve TSRS/CSRD gerekliliklerine uyumu sağlar.

3. Yöntem

Bu nitel araştırma, sürdürülebilirlik entegre raporlaması için BSC-XBRL entegre modelini önerir ve uygulanabilirliğini karşılaştırmalı analizle değerlendirir. Araştırma adımları şunlardır:

        i.Literatür Taraması: XBRL, BSC ve sürdürülebilirlik raporlaması üzerine akademik makaleler, sektör raporları ve düzenleyici belgeler (örn. CSRD, TSRS) incelenmiştir.

       ii- Model Geliştirme: BSC’nin stratejik çerçevesi ile XBRL’nin veri etiketleme yetenekleri birleştirilerek entegre bir model tasarlanmıştır.

        iii-karşılaştırmalı Analiz: Küresel (AB, ABD, Asya) ve Türkiye’deki XBRL ve sürdürülebilirlik raporlama uygulamaları karşılaştırılmıştır.

        iv.Pilot Uygulama Örnekleri: Modelin uygulanabilirliğini göstermek için farklı sektörlerden varsayımsal senaryolar geliştirilmiştir.

Veri kaynakları arasında Scopus, Web of Science, XBRL International raporları, KGK ve BIST belgeleri yer alır. Veriler, tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiş ve tablo-anlatı formatında sunulmuştur.

4. Önerilen BSC-XBRL Entegre Modeli

4.1. Modelin Temel İlkeleri

Model, BSC’nin dört perspektifini (finansal, müşteri, iç süreçler, öğrenme-büyüme) sürdürülebilirlik hedefleriyle uyumlu hale getirirken, XBRL’nin veri etiketleme yeteneklerinden faydalanır. Temel ilkeler:

  • Stratejik Hizalama: Sürdürülebilirlik vizyonu, işletme stratejileriyle uyumlu hale getirilir (Hristov et al., 2021, s. 1883).
  • Veri Standardizasyonu: Finansal ve ESG verileri, XBRL ile tutarlı ve karşılaştırılabilir formatta etiketlenir (Debreceny & Gray, 2001, s. 4).
  • Şeffaf Raporlama: XBRL formatındaki raporlar, paydaşlar için erişilebilir ve analiz edilebilir olur (XBRL International, 2024, s. 3).
  • Dinamik İzleme: Gerçek zamanlı veri izleme, sorunların erken tespitini sağlar.

4.2. Modelin Yapısı

Modelin adımları:

           i-Sürdürülebilirlik Perspektifi: BSC’ye çevresel, sosyal ve yönetişim KPI’larını içeren “sürdürülebilirlik” perspektifi eklenir (Hristov et al., 2021, s. 1885).

           ii- KPI Tanımlama: Her perspektif için sürdürülebilirlik odaklı KPI’lar belirlenir (örn. karbon emisyon azaltımı, atık geri dönüşüm oranı).

           iii-XBRL Taksonomisi: KPI’lar, GRI, TCFD, ISSB ve TSRS standartlarına uygun XBRL taksonomileriyle etiketlenir (XBRL International, 2024, s. 4).

           iv-Dijital Raporlama: Etiketlenen veriler, entegre raporlara dönüştürülerek KAP gibi platformlarda paylaşılır.

        v-Veri Analizi: XBRL verileri, YZ ve BI araçlarıyla analiz edilerek stratejik kararları destekler.

4.3. Teknolojik Altyapı

Modelin uygulanması için bulut tabanlı XBRL platformları (Workiva, SAP) ve BSC yazılımları (ClearPoint, Tableau) gereklidir. IoT ve ERP sistemleriyle entegrasyon, veri otomasyonunu sağlar (SAP, 2024, s. 6). KOBİ’ler için teşvikler ve uygun fiyatlı çözümler önerilir.

5. Modelin Uygulama Örnekleri

5.1. Küresel Örnek: AB

AB’de CSRD, 2024’ten itibaren XBRL tabanlı ESG raporlamasını zorunlu kılmıştır (SAP, 2024, s. 3). Bir enerji şirketi, karbon nötrlüğü hedefini BSC’ye entegre eder ve KPI’ları ESEF taksonomisiyle etiketler. Sonuç: Şeffaf raporlama, uyumluluk ve yeşil finansman erişimi artar.

5.2. Türkiye Örneği: BIST Şirketi

BIST 100 şirketi, TSRS’ye uygun çevresel hedefler belirler ve KPI’ları TMS taksonomisiyle etiketler. Raporlar KAP’ta paylaşılır. Sonuç: Şeffaflık artar, BIST Sürdürülebilirlik Endeksi’nde konum güçlenir.

5.3. KOBİ Örneği

Sürdürülebilir tekstil üreten bir KOBİ, basitleştirilmiş TSRS taksonomisiyle KPI’ları etiketler. Raporlar, web sitesinde paylaşılır. Sonuç: Müşteri erişimi ve rekabet avantajı artar.

6. Türkiye ve Küresel Bağlamda Karşılaştırmalı Analiz

Tablo 1. BSC-XBRL Modelinin Türkiye ve AB’de Karşılaştırılması

KriterABTürkiye
XBRL KullanımıZorunlu (CSRD, ESEF)Finansalda zorunlu, sürdürülebilirlikte sınırlı
BSC KullanımıYaygınSınırlı (büyük firmalar)
Sürdürülebilirlik StandartlarıGRI, TCFD, ISSB, CSRDTSRS (geliştiriliyor)
Teknolojik Altyapıİleri (bulut platformlar)Orta (KAP, sınırlı entegrasyon)
KOBİ UygulamasıOrta (2026’dan itibaren)Çok sınırlı

Analiz:

  • AB: CSRD ve ISSB, BSC-XBRL entegrasyonunu destekler; bulut platformlar veri entegrasyonunu kolaylaştırır.
  • Türkiye: TSRS yeni geliştirilmekte, XBRL’nin sürdürülebilirlikteki kullanımı sınırlıdır. KOBİ’lerde farkındalık düşüktür.
  • Fırsatlar: TSRS, BSC-XBRL ile entegre edilerek küresel standartlara uyum sağlanabilir. KAP, model için temel sunar.

 Sonuç ve Öneriler

BSC tabanlı XBRL entegrasyonu, sürdürülebilir entegre raporlamada stratejik yönetim, veri entegrasyonu, şeffaflık, maliyet verimliliği, paydaş uyumu ve düzenleyici uyum sağlar. Türkiye’de TSRS ve küresel düzeyde CSRD gibi standartlara uyum için bu entegrasyon kritik bir araçtır.

BSC-XBRL entegre modeli, sürdürülebilirlik entegre raporlamada şeffaflık, karşılaştırılabilirlik ve analiz kolaylığı sağlar. AB’de uygulanabilir olan model, Türkiye’de finansal XBRL altyapısı üzerine inşa edilebilir. Ancak, taksonomi geliştirme, teknolojik altyapı ve farkındalık artırımı gereklidir.

Öneriler:

         i-KGK ve BIST, BSC ve XBRL eğitim programları düzenlemelidir.

        ii- TSRS, GRI ve ISSB ile uyumlu XBRL taksonomileriyle desteklenmelidir.

        iii-KOBİ’ler için basitleştirilmiş araçlar ve mali teşvikler sağlanmalıdır.

        iv-Bulut tabanlı platformlar ve IoT entegrasyonu teşvik edilmelidir.

         v-XBRL International ve IFRS Vakfı ile işbirliği artırılmalıdır.

Gelecek çalışmalar, modelin sektör bazlı etkilerini ve KOBİ’ler üzerindeki sonuçlarını ampirik olarak inceleyebilir.

Kaynakça

arbongate. (2024). Türkiye sürdürülebilirlik raporlama standartları (TSRS): Bilmeniz gerekenler. https://www.carbongate.io/en/blog/tsrs-turkiye-surdurulebilirlik-raporlama-standardi

Dağıstanlı, H. A. ve Dağıstanlı, İ. (2023). Sürdürülebilirlik raporlaması ve firma performansı: BIST sürdürülebilirlik endeksi üzerine bir uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 76, 1–16.

Debreceny, R. ve Gray, G. L. (2001). The production and use of semantically rich accounting information. International Journal of Accounting Information Systems, 2(1), 1–19. https://doi.org/10.1016/S1467-0895(01)00008-X

Debreceny, R., Felden, C. ve Piechocki, M. (2010). XBRL for interactive data: Engineering the information value chain. Springer.

Diwan, H. ve Sreeraman, B. A. (2023). From financial reporting to ESG reporting: A bibliometric analysis of the evolution in corporate sustainability disclosures. Environment, Development and Sustainability. https://doi.org/10.1007/s10668-023-03249-2

Avrupa Komisyonu. (2022). Kurumsal sürdürülebilirlik raporlama yönergesi (CSRD). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32022L2464

Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi. (2023). Avrupa tek elektronik formatı: CSRD ile uygulama ve uyum. https://www.esma.europa.eu/publications/european-single-electronic-format

Küresel Raporlama Girişimi. (2024). Sürdürülebilirlik raporlaması için GRI standartları. https://www.globalreporting.org/standards/

Hannon, N. (2005). XBRL fundamentals. American Institute of Certified Public Accountants.

Hoffman, C. (2022). XBRL for financial and sustainability reporting. Wiley.

Hristov, I., Chirico, A. ve Appolloni, A. (2021). Sustainability value creation, survival, and growth of the company: A critical perspective in the sustainability balanced scorecard (SBSC). Sustainability, 13(4), Makale 1881. https://doi.org/10.3390/su13041881

Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi. (2013). Uluslararası çerçeve. https://www.integratedreporting.org/resource/international-ir-framework/

Uluslararası Entegre Raporlama Konseyi. (2021). Uluslararası entegre raporlama çerçevesi. https://www.integratedreporting.org/framework/

Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu. (2024). Türkiye sürdürülebilirlik raporlama standartları (TSRS). https://www.kgk.gov.tr/

Kaplan, R. S. ve Norton, D. P. (1992). The balanced scorecard: Measures that drive performance. Harvard Business Review, 70(1), 71–79.

Kaplan, R. S. ve Norton, D. P. (1996). The balanced scorecard: Translating strategy into action. Harvard Business School Press.

KPMG. (2023). Sürdürülebilirlik raporlaması: Eğilimler ve zorluklar. https://www.kpmg.com/sustainability-reporting

Poroy Arsoy, A., Ertan, Y. ve Bora Kılınçarslan, T. (2018). Genişletilebilir işletme raporlama dili’nin (XBRL) finansal raporlama gelişimine katkısı ve TMS taksonomisi uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 79, 1–20. https://doi.org/10.25095/mufad.486360

SAP. (2024). Kurumsal sürdürülebilirlik raporlama yönergesi (CSRD) kılavuzu. https://www.sap.com

XBRL International. (2023). XBRL: Dijital iş raporlaması için küresel standart. https://www.xbrl.org/

XBRL International. (2024). XBRL ile sürdürülebilirlik raporlaması. https://www.xbrl.org/tag/sustainability/

Loading

Sonraki
Önceki
Back To Top