Özet
Bu makale, Naomi Klein’ın This Changes Everything: Capitalism vs. The Climate adlı eserini temel alarak, sürdürülebilirlik veri yönetimi, kontrol ortamı ve raporlama liderliği alanlarındaki kurumsal pratikleri eleştirel bir perspektiften inceler. Klein’ın kapitalizm ile iklim krizi arasındaki ilişkiye dair argümanları, mevcut sürdürülebilirlik yaklaşımlarının yüzeysel olduğunu ve köklü bir sistemik dönüşüm gerektirdiğini ortaya koyar. Çalışma, veri yönetiminin greenwashing aracı olarak kullanılabileceğini, kontrol ortamının neoliberal politikalarla zayıfladığını ve raporlama liderliğinin dönüşümcü bir vizyon benimsemesi gerektiğini savunur. Makale, şirketlerin etik, kapsayıcı ve sistemik bir yaklaşım benimsemesi için teorik çerçeveye dayalı pratik öneriler sunar.Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilirlik, veri yönetimi, kontrol ortamı, raporlama liderliği, Naomi Klein, iklim krizi, kapitalizm, greenwashing, ekolojik adalet, sistemik dönüşüm.Abstract
This article critically examines corporate practices in sustainability data management, control environment, and reporting leadership through the lens of Naomi Klein’s This Changes Everything: Capitalism vs. The Climate. Klein’s arguments on the interplay between capitalism and the climate crisis highlight the superficial nature of current sustainability efforts and the necessity for systemic transformation. The study posits that data management can be exploited for greenwashing, the control environment is undermined by neoliberal policies, and reporting leadership must embrace a transformative vision. Grounded in theoretical frameworks, the article provides practical recommendations for companies to adopt ethical, inclusive, and systemic approaches.Keywords: Sustainability, data management, control environment, reporting leadership, Naomi Klein, climate crisis, capitalism, greenwashing, ecological justice, systemic transformation.
Girişİklim krizi, kurumsal sürdürülebilirlik çabalarının yeniden değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Naomi Klein’ın This Changes Everything: Capitalism vs. The Climate adlı eseri, kapitalizmin sınırsız büyüme paradigmasının iklim krizini derinleştirdiğini ve mevcut kurumsal yaklaşımların yetersiz kaldığını savunur (Klein, 2014, s. 16). Klein, piyasa odaklı çözümlerin ve teknolojik düzeltmelerin, sistemik sorunları ele almada başarısız olduğunu ve köklü bir dönüşüm gerektiğini vurgular (Klein, 2014, s. 89-120). Bu makale, Klein’ın eleştirilerini temel alarak, sürdürülebilirlik veri yönetimi, kontrol ortamı ve raporlama liderliği alanlarını analiz eder. Orijinal çalışmayı (Elmacı, 2025) ve tercüme edilmiş metni entegre ederek, bu alanlarda etik, kapsayıcı ve sistemik bir vizyon önerir.
1. Sürdürülebilirlik Veri Yönetimi: Yüzeysellikten Sisteme
Klein’ın “Büyülü Düşünce” eleştirisi, sürdürülebilirlik veri yönetiminin mevcut pratiklerinin yüzeysel doğasını açığa çıkarır (Klein, 2014, s. 89-120). Şirketler, karbon ayak izi, ESG metrikleri ve sürdürülebilirlik endeksleri gibi veri odaklı araçlarla kendilerini “sürdürülebilir” olarak konumlandırırken, temel iş modellerini ve fosil yakıt bağımlılığını sorgulamamaktadır (Klein, 2014, s. 92; Elmacı, 2025). Bu, veri yönetiminin “greenwashing” aracı olarak kullanılmasına yol açar (Klein, 2014, s. 197).1.1. Veri Odaklılığın Sınırları
Klein, veri yönetiminin ölçülebilir metrikler üzerine aşırı odaklanmasının, biyoçeşitlilik kaybı veya yerli toplulukların yerinden edilmesi gibi karmaşık etkileri göz ardı ettiğini belirtir (Klein, 2014, s. 92). Örneğin, bir şirketin emisyonlarını %20 azalttığını raporlaması etkileyici görünse de, fosil yakıt endüstrisine hammadde sağlamaya devam ediyorsa bu veri yanıltıcıdır (Elmacı, 2025). Klein, bu tür metriklerin kamuoyu algısını yönetmek için manipüle edilebileceğini savunur (Klein, 2014, s. 197).1.2. Karbon Ticareti ve Ofsetlerin Etik Sorunları
Karbon ticareti ve ofset mekanizmaları, şirketlerin emisyon azaltımı yerine “kirlilik hakkı” satın almasına olanak tanır (Klein, 2014, s. 211-215). Örneğin, bir havayolu şirketi, karbon ofsetleriyle “nötr” görünse de uçuşlarını artırarak toplam emisyonlarını yükseltebilir (Klein, 2014, s. 218). Bu, veri yönetiminin etik ve sistemik boşluklarını ortaya koyar ve gerçek çevresel etkiyi maskeleyebilir (Elmacı, 2025).1.3. Sistemin Ötesine Geçmek
Klein, veri yönetiminin yalnızca teknik bir süreç olmadığını, politik ve etik bir mesele olduğunu vurgular (Klein, 2014, s. 92). Kapitalizmin büyüme odaklı doğası, veri yönetimini mevcut düzeni meşrulaştırmaya yöneltir (Klein, 2014, s. 406). Gerçek değişim, ekonomik sistemi sorgulayan bir veri yönetimine ihtiyaç duyar.Teorik Çerçeve:
Sistem Teorisi, veri yönetiminin sosyo-ekolojik sistemle bütüncül bir şekilde ele alınması gerektiğini öne sürer (Von Bertalanffy, 1968). Klein’ın eleştirileri, mevcut yaklaşımların yalnızca “alt sistem” (şirket) düzeyinde optimizasyona odaklandığını ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk (KSS) literatüründeki yüzeysel imaj çalışmalarını yansıttığını gösterir (Garriga & Melé, 2004).Pratik Öneriler:
- Bütüncül Metrikler: Veri yönetimi, karbon emisyonlarının ötesine geçerek biyoçeşitlilik ve sosyal etkileri ölçmelidir. Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) bu amaçla kullanılabilir (ISO, 2006).
- Paydaş Katılımı: Yerel topluluklar ve STK’lar veri süreçlerine dahil edilerek kapsayıcılık artırılabilir (Freeman, 1984).
- Bağımsız Doğrulama: Küresel Raporlama Girişimi (GRI) standartları, şeffaf ve doğrulanabilir veri yönetimi için bir çerçeve sunar (GRI, 2021).
2. Kontrol Ortamı: Neoliberalizmin Gölgesinde Zayıflık
Klein, neoliberal politikaların (deregülasyon, özelleştirme ve serbest piyasa ideolojisi) iklim krizini derinleştirdiğini ve kurumsal kontrol ortamını zayıflattığını savunur (Klein, 2014, s. 63-88). Kontrol ortamı, risk yönetimi ve uyumluluğu sağlayan bir yapı olarak, sistemik risklere karşı yetersiz kalabilir (Elmacı, 2025).2.1. Deregülasyonun Kontrol Zafiyeti
Neoliberal politikalar, çevresel standartların gevşemesine ve fosil yakıt endüstrisinin denetimden kaçmasına yol açar (Klein, 2014, s. 72). Bu, şirketlerin kâr maksimizasyonu uğruna çevresel riskleri göz ardı etmesine olanak tanır ve “kontrol zafiyeti” yaratır (Klein, 2014, s. 78; Elmacı, 2025). Örneğin, 1980’lerden itibaren deregülasyon, fosil yakıt şirketlerinin çevresel denetimlerden kaçmasını kolaylaştırmıştır.2.2. Kısa Vadeli Kâr ve Risk Yönetimi
Serbest piyasa ideolojisi, şirketlerin kısa vadeli kâr odaklı yaklaşımlar benimsemesine neden olur ve iklim değişikliği gibi uzun vadeli riskler ihmal edilir (Klein, 2014, s. 78). Örneğin, bir enerji şirketi, karbon vergisi risklerini yönetmek yerine üretim artışı peşinde koşabilir (Elmacı, 2025). Bu, Ajans Teorisi bağlamında, yöneticilerin hissedar beklentilerine odaklanarak çevresel riskleri göz ardı ettiğini gösterir (Jensen & Meckling, 1976).2.3. Fosil Yakıt Lobisinin Etkisi
Fosil yakıt endüstrisinin politik karar alma süreçleri üzerindeki etkisi, şeffaf ve hesap verebilir bir kontrol ortamı oluşturmayı zorlaştırır (Klein, 2014, s. 145). Lobi faaliyetleri, çevresel düzenlemelerin uygulanmasını engelleyerek kontrol mekanizmalarını zayıflatır (Elmacı, 2025).Teorik Çerçeve:
Klein’ın argümanları, Kurumsal Yönetim teorisiyle ilişkilendirilebilir; mevcut modeller, fosil yakıt bağımlılığı gibi sistemik sorunları ele almakta yetersizdir (Klein, 2014, s. 72). Kaynak Temelli Bakış Açısı (RBV), etik liderlik ve toplumsal güven gibi maddi olmayan kaynakların kontrol ortamını güçlendirebileceğini öne sürer (Barney, 1991).Pratik Öneriler:
- Sıkı Düzenlemeler: Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı gibi politikalar, çevresel risklerin ciddiye alınmasını teşvik edebilir (Avrupa Komisyonu, 2019).
- Entegre Risk Yönetimi: ERM çerçeveleri, iklim risklerini finansal ve operasyonel risklerle birleştirir (COSO, 2017).
- Etik Liderlik: Kurumsal etik kodları, çevresel sorumlulukları içselleştirebilir (Trevino & Nelson, 2017).
3. Raporlama Liderliği: Dönüşümcü Vizyon ve Ekolojik Adalet
Klein, sürdürülebilirlik raporlamasının bir uyum veya pazarlama aracı olmaktan çıkıp, dönüşümcü bir iletişim platformu olması gerektiğini savunur (Klein, 2014, s. 337-366). Raporlama liderliği, şirketlerin iş modellerini eleştirel bir şekilde değerlendirmesini ve ekolojik adalete katkısını beyan etmesini gerektirir (Elmacı, 2025).3.1. Entegre Raporlamanın Sınırları
Entegre raporlama, finansal ve çevresel verileri birleştirse de, sistemik sorunları sorgulamada yetersizdir (Klein, 2014, s. 342). Örneğin, bir madencilik şirketi, emisyon azaltımını raporlasa da yerel ekosistemlere verdiği zararı göz ardı ederse, raporlama eksik kalır (Elmacı, 2025).3.2. Blockadia ve Aşağıdan Yukarıya Hesap Verebilirlik
Klein’ın “Blockadia” hareketlerine vurgusu, raporlamanın yerel toplulukların sesini yansıtması gerektiğini gösterir (Klein, 2014, s. 293-336). Örneğin, bir enerji şirketi, yerel toplulukların endişelerini raporlarına entegre etmezse şeffaflık eksikliği yaşanır (Elmacı, 2025). Fuzzy Analitik Hiyerarşi Süreci (FAHP), paydaş önceliklerini raporlamaya entegre edebilir (Saaty, 2008).3.3. Dönüşümcü Liderlik
Klein, iklim krizini bir “uyanış fırsatı” olarak görür (Klein, 2014, s. 350). Raporlama liderliği, yenilenebilir enerjiye geçiş ve toplumsal etkiler (örneğin, işçi yeniden eğitimi) gibi dönüşüm planlarını anlatmalıdır (Elmacı, 2025). PDCA döngüleri, sürekli iyileştirme ve dönüşüm odaklı bir yaklaşımı destekler.3.4. Finansal Olmayan Veriler
Klein, ekolojik ve sosyal adaletsizliklere vurgu yaparak, raporlamada yerli halk hakları ve işçi koşulları gibi finansal olmayan verilerin önemini belirtir (Klein, 2014, s. 355). Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG) ile uyumlu raporlama, toplumsal etkileri ölçebilir (Elmacı, 2025).Teorik Çerçeve:
Dönüşümcü Liderlik Teorisi, raporlamanın ilham verici bir vizyon sunmasını gerektirir (Bass, 1985). Paydaş Teorisi, tüm paydaşlara hesap verebilirlik vurgular (Freeman, 1984).Pratik Öneriler:
- Hikaye Anlatımı: Şirketler, dönüşüm süreçlerini vaka çalışmalarıyla paylaşmalıdır (GRI, 2021).
- Bağımsız Denetim: SASB standartları, raporların güvenilirliğini artırır (SASB, 2020).
- Paydaş Katılımı: FAHP, paydaş önceliklerini entegre edebilir (Saaty, 2008).
Sonuç
Naomi Klein’ın This Changes Everything adlı eseri, sürdürülebilirlik veri yönetimi, kontrol ortamı ve raporlama liderliğinde mevcut pratiklere eleştirel bir mercek tutar (Klein, 2014, s. 406). Klein, bu süreçlerin kapitalist sistemin sınırları içinde yetersiz kaldığını ve sistemik dönüşüm gerektiğini savunur (Elmacı, 2025). Şirketler, bütüncül metrikler, etik liderlik ve dönüşümcü raporlama benimseyerek ekolojik ve sosyal adalet mücadelesine katkıda bulunabilir. Bu vizyon, sürdürülebilirliği teknik bir süreçten çıkararak, sistemik dönüşümün bir parçası haline getirir.Uygulama Önerileri:
- Sistemik Dönüşüm: Şirketler, fosil yakıtlardan uzaklaşarak yenilenebilir enerji ve döngüsel ekonomiye geçiş taahhüdünde bulunmalıdır.
- Kapsayıcı Yaklaşım: Yerel topluluklar ve marjinalize gruplar, veri yönetimi ve raporlama süreçlerine dahil edilmelidir.
- Politik Savunuculuk: Şirketler, fosil yakıt lobisine karşı sıkı çevresel düzenlemeleri desteklemelidir.
Klein’ın perspektifi, kurumsal sürdürülebilirlik çalışmalarına etik bir temel ve sistemik bir vizyon kazandırır, şirketleri “daha az kötü” olmaktan “gerçekten iyi” bir dünya için liderliğe yöneltir.
Kaynakça
Avrupa Komisyonu. (2019). The European Green Deal. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
Barney, J. B. (1991). Firm resources and sustained competitive advantage. Journal of Management, 17(1), 99-120. https://doi.org/10.1177/014920639101700108
Bass, B. M. (1985). Leadership and performance beyond expectations. Free Press.
COSO. (2017). Enterprise risk management: Integrating with strategy and performance. Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission.
Elmacı, O. (2025). Sürdürülebilirlik veri yönetimi, kontrol ortamı ve raporlama liderliği açısından Naomi Klein’ın yaklaşımı. [Unpublished manuscript]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
Freeman, R. E. (1984). Strategic management: A stakeholder approach. Pitman.
Garriga, E., & Melé, D. (2004). Corporate social responsibility theories: Mapping the territory. Journal of Business Ethics, 53(1-2), 51-71. https://doi.org/10.1023/B:BUSI.0000039399.90587.34
GRI. (2021). GRI Standards. Global Reporting Initiative. https://www.globalreporting.org/standards/
ISO. (2006). ISO 14040: Environmental management – Life cycle assessment – Principles and framework. International Organization for Standardization.
Jensen, M. C., & Meckling, W. H. (1976). Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure. Journal of Financial Economics, 3(4), 305-360. https://doi.org/10.1016/0304-405X(76)90026-X
Klein, N. (2014). This Changes Everything: Capitalism vs. The Climate. Simon & Schuster.
Saaty, T. L. (2008). Decision making with the analytic hierarchy process. International Journal of Services Sciences, 1(1), 83-98. https://doi.org/10.1504/IJSSCI.2008.017590
SASB. (2020). Sustainability Accounting Standards. Sustainability Accounting Standards Board. https://www.sasb.org/standards/
Trevino, L. K., & Nelson, K. A. (2017). Managing business ethics: Straight talk about how to do it right (7th ed.). Wiley.
Von Bertalanffy, L. (1968). General system theory: Foundations, development, applications. George Braziller.
